Η ανεπάρκεια βλαστικών κυττάρων του επιπεφυκότα και του κερατοειδούς αποτελεί μια σοβαρή οφθαλμολογική κατάσταση, που μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια φλεγμονή, επιθηλιακές ανωμαλίες, αγγειογένεση στον κερατοειδή και σταδιακή απώλεια της όρασης. Προκαλείται όταν τα βλαστικά κύτταρα που φυσιολογικά βρίσκονται στον σκληροκερατοειδικό δακτύλιο (limbus) καταστραφούν ή δυσλειτουργούν. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε χημικά ή θερμικά εγκαύματα, αυτοάνοσες παθήσεις, λοιμώξεις, ή μακροχρόνια χρήση φακών επαφής.

Κλινική εικόνα και διάγνωση

Οι ασθενείς με ανεπάρκεια βλαστικών κυττάρων παρουσιάζουν συχνά:

• Επίμονο ερεθισμό ή ξηρότητα

• Μείωση της οπτικής οξύτητας

• Θολερότητα ή νεοαγγείωση του κερατοειδούς

• Μη φυσιολογική επούλωση επιθηλίου

• Φαινόμενα υποτροπιαζουσών επιπεφυκίτιδων ή κερατίτιδων

Η διάγνωση τίθεται με κλινική εξέταση, χρώσεις με φλουορεσκεΐνη, ενδοθηλιακή μικροσκοπία και απεικόνιση με οπτική τομογραφία συνοχής (OCT). Σε εξειδικευμένα κέντρα μπορεί να γίνει και βιοψία για ανοσοϊστοχημική επιβεβαίωση.

Θεραπευτικές επιλογές

Η θεραπευτική προσέγγιση εξαρτάται από την έκταση και το αν η ανεπάρκεια είναι μονόπλευρη ή αμφοτερόπλευρη.

Συντηρητική αντιμετώπιση:

• Τεχνητά δάκρυα και οφθαλμικά λιπαντικά

• Αντιφλεγμονώδη κολλύρια (κορτικοστεροειδή ή κυκλοσπορίνη)

• Αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων, όπως φακοί επαφής

• Προστατευτικά γυαλιά

Χειρουργικές θεραπείες:

1. Αυτόλογη ή αλλογενής μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων
   Όταν η ανεπάρκεια είναι μονόπλευρη, μπορεί να ληφθεί βιοψία από τον υγιή οφθαλμό και να μεταμοσχευθούν κύτταρα στον πάσχοντα. Σε αμφοτερόπλευρες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται αλλογενή μοσχεύματα από συγγενείς δότες ή πτωματικά μοσχεύματα.

2. Καλλιέργεια βλαστικών κυττάρων σε εργαστήριο (ex vivo expansion)
   Εξελιγμένη τεχνική όπου μικρός αριθμός κυττάρων από τον υγιή οφθαλμό καλλιεργείται σε εργαστηριακό περιβάλλον και στη συνέχεια μεταμοσχεύεται. Έχει υψηλά ποσοστά επιτυχίας και μειώνει τον κίνδυνο επιπλοκών.

3. Μεταμόσχευση κερατοειδούς
   Γίνεται συνήθως σε δεύτερο χρόνο, όταν αποκατασταθεί το επιθήλιο. Η πρόγνωση είναι πολύ καλύτερη όταν προηγηθεί επιτυχής αποκατάσταση των βλαστικών κυττάρων.

4. Συνδυασμένες επεμβάσεις με χρήση αμνιακής μεμβράνης
   Η αμνιακή μεμβράνη λειτουργεί υποστηρικτικά, μειώνοντας τη φλεγμονή και ενισχύοντας την επούλωση.

Μακροχρόνια παρακολούθηση

Η επιτυχία της θεραπείας εξαρτάται από την έγκαιρη διάγνωση, την καλή επιλογή της χειρουργικής τεχνικής και την μακροχρόνια παρακολούθηση. Οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται τακτικά για τυχόν σημεία υποτροπής ή απόρριψης μοσχεύματος και να λαμβάνουν εξατομικευμένη ανοσοκατασταλτική αγωγή όταν απαιτείται.

Συμπέρασμα

Η ανεπάρκεια βλαστικών κυττάρων είναι μια σύνθετη και δυνητικά εξουθενωτική πάθηση, αλλά χάρη στις σύγχρονες τεχνικές μεταμόσχευσης και κυτταρικής θεραπείας, πολλές περιπτώσεις μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν επιτυχώς. Η εξειδικευμένη διάγνωση και η εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση είναι καθοριστικές για την αποκατάσταση της όρασης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.